Yüksek Ziraat Enstitüsü

Ziraat alanında bazı reformlar için Hükümet tarafından Almanya’dan getirilen ve Prof.Dr. Oldenburg başkanlığında 11 kişiden oluşan Alman bilim kurulu, 1927 yılında Türkiye’de ziraat ve veterinerlik alanında incelemeler yaparak konu hakkında Türk Hükümetine bir rapor sunmuşlardır. Bu bilim adamları, ziraat öğretimi için gündüzlü ve geniş bahçeleri ile enstitüleri bulunan şehir okullarının daha uygun olduğunu tavsiye etmişlerdir. İçlerinde Berlin Yüksek Ziraat Mektebi Rektörü Schuht’un da bulunduğu Alman bilim adamları, taşrada kurulan Orta Ziraat Mekteplerinin ziraat öğretimi için uygun olmadıklarını da söylemişler, Türkiye’de ziraat öğretimi için Berlin Yüksek Ziraat Mektebi modelini önermişlerdir (Taşdemirci, Ocak 1999, s.902). Bu heyet, açılması düşünülen okul için bir program hazırlamış, inşa olunacak binaların projesi Ernst Egli’ye verilmiştir.

1932 yılında Leipzig Üniversitesi profesörlerinden Friedrich Falke Ankara’ya çağırılmıştır. Esaslarını Falke’nin hazırladığı kanuna göre dört fakülteden oluşan Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur (Birand, 1960, s.20). Enstitü’nün kuruluşunda görevlendirilen Falke, okul laboratuarlarının gereksinimleri bakımından hazırlık yaparak bu araçların vaktinde gelmesini sağlamak ve öğretim kadrosunu oluşturacak olan Alman profesörlerini belirlemek üzere Almanya’ya dönmüştür (Çiftçi, 2008, s.2,3). Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Kanunu 2291 numara ile 10 Haziran 1933 tarihinde kabul edilmiştir (Çağlar, 1939, s.15).

Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün açılışı 30 Ekim 1933’te saat 16.00’da Rektörlük binası önünde, başta Başbakan İsmet İnönü olmak üzere Ziraat Vekili ve Alman Rektör Prof. Dr. Friedrich Falke ile Almanya’dan gelen profesörler ve davetlilerin katılımıyla yapılmıştır (Akman, 1978, s.24).

Atatürk, 1 Kasım 1933 tarihinde TBMM’nin 4.Dönem 3.Toplanma yılını açarken yaptığı konuşmada Enstitü ile ilgili olarak; “Bütün faaliyetleriyle birlikte açılmış olan Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün yetiştireceği mühendislerin, ileride memlekete yararlı olacaklarına şüphe yoktur” demiştir (Sevim, A., Öztoprak, İ. ve Tural, M.A., 2006, s.814).

1946 yılında Ankara Üniversitesi’nin kurulmasından sonra 30 Haziran 1948 tarih ve 5234 sayılı Üniversiteler Kanunu’na ek 9. ve geçici 7. maddeleri ile Orman Fakültesi İstanbul Üniversitesi’ne, diğer fakülteler de Ankara Üniversitesi’ne bağlanmışlardır (Şehsuvaroğlu, B.N., Demirhan, A.E. ve Güreşsever, G.C, 1939, s.194). Enstitü’nün bütün fakültelerindeki kürsülere Alman profesörler tayin olunmuştur. Bunlara yardımcı olarak Almanya’da staj yapmış ve okumuş kişiler görevlendirilmiştir (Birand, 1960, s.20). Friedrich Falke ve diğer Alman bilim adamlarının sözleşmeleri belirli sürelerle uzatılmıştır (BCA.30.18.01.02.70.96.7). Enstitü, ziraat, veterinerlik ve ormancılık alanlarında pek çok uzman yetiştirmiş ve bu alanlarda bilimsel araştırma yapan bir kurum olmuştur. (Kadıoğlu, 2007,2008, s.186) O dönemde ülkenin en ileri ve gözde bir araştırma kurumu olduğu için yerli ve ülkemize gelen yabancı, üst düzey kişiler tarafından ziyaret edilmiştir (Akman, 1978, s.50). Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün kurulmasıyla Batı’nın bilimsel anlayış ve yöntemleri Türk yüksek öğretim kurumlarına getirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Yüksek Ziraat Enstitüsü’ne Alman bilim adamları getirilmiştir. Bu bilim adamları Alman hükümeti tarafından görevlendirilmişlerdir (Kadıoğlu, 2007,2008, s.183). Enstitüleri yöneten bu bilim adamlarının dışında Alman öğretim görevlilerinin çalışmakta olduğu bir de Yabancı Diller Enstitüsü ve Beden Eğitimi Enstitüsü mevcuttu. Ayrıca Alman öğretim üyeleri yanında; camcılık, ince mekanik ve matbaa işlerinin yapımı için de Alman ustalar Ankara’ya gelerek atölyeler kurmuşlardır. Böylece Ziraat, Orman ve Veterinerlik alanında yeni bir Türk üniversite öğretim üyesi nesli yetiştirilmeye başlanmıştır. Bu çalışmaların bir sonucu olarak, ülkemizdeki Ziraat, Orman ve Veterinerlik Fakültelerinin kurucusu olan öğretim üyelerinin büyük bir bölümü, temel eğitimlerini Alman profesörlerin yanında tamamlamışlardır. Ayrıca Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nin kurulmasında öncülük yapan öğretim üyeleri de Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün Tabii Bilimler Fakültesi’nde yetişmişlerdir (Bozkurt, A., ve Özkul, A., Mart 2000, s.40). Bu bilim adamlarının dışında dört mülteci bilim adamı da Enstitü’de görev almıştır. Bu bilim adamları buradaki görevlerinin yanı sıra önemli tarım ve jeoloji kurumlarında görev yapmışlardır (Kadıoğlu, 2007,2008, s.183). 1933-1942 yılları arasında görev yapan Alman öğretim üyeleri Alman sistemini burada uygulamaya çalışmışlardır. Bu çalışmalardan biri de akademik kariyer için doktora şartının getirilmesi olmuştur. Böylece Türkiye’de ilk kez burada getirilen bu uygulamayla akademik atmosfer oluşturulmuştur. Bu öğretim üyeleri Enstitü’nün kuruluş ve gelişimine katkı sağlamış ve batının bilimsel geleneğinin oluşturulmasını sağlamışlardır (Kadıoğlu, 2007, 2008, s.186, 187). Yüksek Ziraat Enstitüsü’nde yönetimin her kademesi (rektörlük, dekanlıklar ve enstitü müdürlükleri) Alman hocaların yönetiminde olmuştur. Bu bilim adamlarının yanına sadece dil bilen Türk asistanlar görevlendirilmiştir (Taşdemirci, Ocak 1999, s.902). Enstitü’de dersler Almanca verilmiş ve Halkalı

Kaynakça

Not: Bu maddenin büyük bir kısmı Yaşar, 2015'ten alıntıdır.

YAŞAR, Y. D. D. S. (2015). Prof. Dr. Friedrih Falke’nin Türk Ziraat ve Bilim Hayatına Katkıları. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 10(20), 157–170. Geliş tarihi gönderen https://timad.com.tr/index.php/timad/article/view/133

Eser, G. (2022). Prof. Dr. Friedrich Falke’nin Hayatı ve Türkiye’deki Çalışmaları. FSM İlmi Araştırmalar İnsan Ve Toplum Bilimleri Dergisi(20), 45-72. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2858107

Ziraat Fakültesi Yıllığı 1937. Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü, 1937. https://kutuphane.tarimorman.gov.tr/vufind/Record/17638

Yüksek Ziraat Enstitüsünün Öyküsü Prof. Dr. Arif AKMAN

GIDA (1990) 15 (1) 3-12 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/78503